Kamieniec – Część I
Dawne nazwy miejscowości
Kamenech (1210), in Camenz (1228, 1233), Kamenez lub Camenez (1260, 1262), Camencz (1293, 1322, 1344), von Camenz (1281), Kemenitz (ok. 1300), Kamens (1304), Kamencz (1322, 1344), Camentz (1333, 1765), zu Camencz (1339), Kamenicz (1346), Chamencz (1397), Camentcz (1502), in monasterio Camensi (1579), Camencium (1666/1667),Camenz (1293, 1741, 1796, 1802)Kamenz (1283, 1306, 1332, 1337, 1830–1845),
Kolonie i przysiółki
Folwark polny Eichvorwerck (1750, 1824, 1845, 1862) — Dęboróg. W 2 poł. XIX w. folwark i dobra miały status odrębnej gminy wiejskiej.
Etymologia nazwy miejscowości
Według Klemenza historyczna, topograficzna nazwa Camenech, Camencz odnosiła się początkowo do zamku i utworzona została od słowiańskiego rzeczownika kamen. W języku czeskim przybrała ona formę — Kamenez, Kamenech i zawierała informację o kamienistym lub skalnym podłożu, na którym powstał zamek. Dość też szybko, bo już w XIII w. pojawiła się niemiecka nazwa Camenz, powstała przez fonetyczne zniekształcenie nazwy Kamenez, Kamenech. Obecnie miano wsi zostało spolszczone.
Historia miejscowości, klasztoru, parafii i dóbr
Dzieje miejscowości
1096 — Książę czeski Brzetysław II wzniósł (w czasie swojej wyprawy na Śląsk) gród w Kamieńcu, który miał być, według Grünhagena punktem wypadów na terytoria śląskich książąt. Gród ten przeszedł później w ręce Bolesława Krzywoustego.
pocz. XIII w. — Kamieniec (graniczny gród?) i niektóre okoliczne wsie były własnością możnego rodu Pogorzelów.
1210 — Przedstawiciele rodziny Pogorzelów oraz biskup wrocławski ufundowali w Kamieńcu klasztor dla wrocławskich kanoników regularnych (augustianów).
1240 — W wyniku odejścia opata Wincentego z Pogorzeli nastąpił upadek kamienieckiego klasztoru augustianów.
lata 40. XIII w. — Klasztor w Kamieńcu przejęli cystersi z Lubiąża.
1248 — Cystersi mieli młyn (w Kamieńcu?).
1260–1262 — W dokumencie biskupa Tomasza (1260) wymieniono Kamieniec tylko jako siedzibę klasztoru — ubi domus eadem sita est. Natomiast w potwierdzeniu uposażenia klasztoru wydanym przez papieża Urbana IV (1262) znalazł się już inny zapis sugerujący istnienie w Kamieńcu osady — Locum ipsorum, in quo prefatum monasterium situm est, cum omnibus pertinentis suis, villas que Kamenez[…]. Nie wiadomo, czy obecna osada wykształciła się z podgrodzia grodu, czy też została założona przy klasztorze jako wieś służebna. Za drugą z tych możliwości przemawiają lokalizacja przy klasztorze, bardzo mały areał wsi (ok. 37 ha) oraz zasiedlenie jej w czasach nowożytnych prawie wyłącznie, z wyjątkiem jednego kmiecia, przez zagrodników. Nie jest znany czas lokowania Kamieńca na prawie niemieckim.
1340 — Konwent miał przywilej wolnego handlu na placu klasztornym (privilegium super libertate fori in planicie monasterii). Było to w średniowieczu rozwiązanie powszechnie stosowane. Podobne targi przed kościołami klasztornymi odbywały się np. w Lubiążu, czy też przed klasztorem Św. Wincentego we Wrocławiu. W ramach omawianego przywileju kamienieckiego konwentu ich poddani z Kamieńca byli, przy sprzedaży oraz kupnie zboża i żywności, wolni od cła oraz mieli wolny wstęp na targ. Ponadto konwent miał też przywilej osadzania rzemieślników oraz prawo wyszynku, produkcji słodu i piwa. Wszystkie te przywileje mogły w jakiś sposób stymulować rozwój wsi Kamieniec, ale wydaje się, iż więcej korzyści przynosiły cystersom. Kamieniec już w średniowiecznych dokumentach bywał określany jak miasteczko lub osada, nigdy jednak nie miał praw miejskich, ani praw osady targowej.
2 ćw. XIV w. — W związku ze shołdowaniem księstw śląskich królowi czeskiemu i poszerzeniem się ku północy władztwa czeskiego Kamieniec przestał pełnić funkcję strażnicy granicznej. Stał się położonym w księstwie ziębickim ośrodkiem dóbr klasztornych. Leżał na ważnym trakcie z Czech na Śląsk, który na północ od klasztoru oraz wsi rozwidlał się ku Ząbkowicom i Ziębicom, a stamtąd wiódł ku Wrocławiowi. To położenie Kamieńca miało znaczenie strategiczne w czasie wojen.
1351 — Dystrykt kamieniecki z klasztorem i jego dobrami oraz Ząbkowice znalazły się pod panowaniem czeskim, sprzedane przez księcia ziębickiego Mikołaja królowi czeskiemu Karolowi Luksemburczykowi.
1359, 1361, 1405, 1426 — Klasztor i wieś Kamieniec niszczyły powodzie.
1426–1428 — Najazdy husytów niszczyły klasztor i leżącą przy nim miejscowość.
1467–1471 — W czasie wojny króla czeskiego Jerzego z Podiebradu z Ligą Śląską Kamieniec stał się twierdzą broniącą dostępu do Ząbkowic.
XV/XVI w. — Odbudowa Kamieńca po zniszczeniach wojennych.
1598 — Klasztor i wieś Kamieniec zniszczyła powódź.
ok. 1618–1645 — Ponownie w czasie wojny trzydziestoletniej Kamieniec stał się punktem strategicznie ważnym. W związku z tym przechodziły przezeń wojska, które grabiły opactwo oraz jego posiadłości. Wsie opustoszały. Ponadto w 1633 r. wybuchła na Śląsku zaraza.
ok. 1750 — Kamieniec był niewielką terytorialnie, ubogą wsią zagrodniczo-chałupniczą z 15–19 gospodarstwami, której mieszkańcy mieli powinności wobec klasztoru. W miejscowości znajdowały się młyn, kuźnia, gospoda oraz łaźnia (jak w mieście). Przy moście na Nysie (na drodze z Kamieńca do Złotego Stoku) pobierano cło.
1783 lub 1793 — Wieś została zniszczona przez powódź.
1810–1811(1812) — Po sekularyzacji zakonu cystersów, wieś przestała być własnością klasztorną i weszła najpierw pod zarząd administracji królewskiej, następnie — w skład posiadłości królowej niderlandzkiej, a później — w ręce jej spadkobierców (patrz: dzieje dóbr). Kamieniec stał się ośrodkiem dóbr, a po 1812 r. został połączony z Istebką.
1 poł. XIX w. — W 1829 r. Kamieniec został zniszczony przez powódź. Pozostawał nadal administracyjnym centrum majętności należącej od r. 1838 do księżny Marianny von Preussen. W związku tym, że w Kamieńcu krzyżowały się trakty, powstała we wsi przed 1841 r. spedycja pocztowa oraz uruchomiono przewozy pasażerskie. Przy moście na Nysie pobierano cło. W 1 poł. XIX w. wieś nie rozwinęła się terytorialnie, ale mimo to wzrosły ilość domów mieszkalnych na jej terenie oraz liczba ludności. W dużym stopniu rozwinęło się rzemiosło, ale ludność Kamieńca nie była zamożna. We wsi funkcjonowały szkoła katolicka oraz ewangelicka. Dokonywano pierwszych fundacji dobroczynnych na rzecz biednych i chorych mieszkańców Kamieńca. Były to fundacje osób prywatnych, jak np. fundacja dokonana w 1835 r. przez urzędnika Wietzkego, który dążył do założenia w Kamieńcu domu dla ubogich (Armenhaus). Z kolei księżna Marianna otworzyła w r. 1842 ochronkę (Kleinkinder-Bewahranstallt), a w 1847 r. — Mariannenstift, ewangelicki zakład prowadzony przez diakonissy. Był to mały szpital i placówka o funkcji przedszkola łączonego ze szkołą (Spielschule).
Ok. 1850–1937 — Po związanej z uwłaszczeniem regulacji stosunków społeczno-ekonomicznych na wsi i po wydaniu ordynacji powiatowej w 1872 r. Kamieniec stał się samodzielną gminą wiejską podległą bezpośrednio administracji państwowej. We wsi znajdowały się siedziby okręgu administracyjnego i policyjnego (Amtsbezirk) oraz urzędu stanu cywilnego (Standeamt). W 4 ćw. XIX w. Kamieniec miał bardzo mały areał gruntów, ale był stosunkowo gęsto zasiedlony. Funkcjonowała ochronka i rozwinęła się opieka zdrowotna, gdyż we wsi praktykę miał lekarz. Czynna była apteka. Korzystnym dla Kamieńca wydarzeniem było powstanie w jego okolicy (na gruntach Goleniowa) węzłowej stacji kolejowej (1873) oraz istnienie wielkiej posiadłości ziemskiej należącej do spokrewnionej z domem panującym rodziny książęcej. Nie wpłynęło to na zmianę statusu miejscowości, która nadal pozostawała wsią określaną jako ładna, przyjemna, podobna do miasteczka osada. Nie rozwinął się poważniejszy lokalny przemysł (z wyjątkiem dominialnego), gdyż okolice Kamieńca miały charakter rolniczy. W tej sytuacji ludność Kamieńca utrzymywała się z rolnictwa, rzemiosła, usług i turystyki oraz z drobnego przemysłu. Dzięki tym sprzyjającym warunkom wieś miała ustabilizowaną sytuację ludnościową. Wykształcały się też jej przestrzenne powiązania z również rozwijającymi się sąsiednimi wsiami Istebką i ¸opienicą, w których powstały np. dom dla biednych (od 1858), szpital sióstr boromeuszek (od 1870) i szpital Mariannenstift (od 1883). Łopienicę i Istebkę przyłączono do Kamieńca przed 1934 r. Zespolenie to nie zniwelowało zupełnie ich odrębności, gdyż statystyczne dane o nich podawano jeszcze w 1941 r.
1945–2003 —W latach 1945–1973 Kamieniec, Istebka i Łopienica stanowiły pod względem administracyjnym jedną całość noszącą nazwę Kamienic Ząbkowicki. Cała ta osada mająca status osiedla zarządzana była przez Radę Osiedla. Następnie w okresie 1973–1975 Kamieniec Ząbkowicki stał się siedzibą Urzędu Gromadzkiego, a w 1975 r. — Urzędu Gminy. W 1980 r. dołączono do Kamieńca Goleniów.
Historia klasztoru
1210–1240 — Przedstawiciele rodziny Pogorzelów oraz biskup wrocławski ufundowali w Kamieńcu klasztor wrocławskich kanoników regularnych, przeciwników reformy arowezyjskiej i zwolenników surowszej reguły. Zakonnicy ci opuścili Wrocław i osiedli w Kamieńcu. Przewodził im Wincenty z Pogorzeli. Gdy w r. 1240 zaoferowano mu objęcie funkcji opata we wrocławskim klasztorze augustianów na Piasku przyjął ją i odszedł z kamienieckiego konwentu. W tej sytuacji zgromadzenie pozbawione przewodnictwa doprowadzone zostało do upadku, i w konsekwencji uległo likwidacji.
ok. 1240–1262 — Z inicjatywy biskupa wrocławskiego Tomasza I klasztor w Kamieńcu przejęli cystersi z Lubiąża, którzy utworzyli tam swoją filię. Wzbudziło to sprzeciw wrocławskich augustianów, którzy w 1247 r. dokonali zajazdu na Kamieniec, usunęli z niego cystersów i osadzili w nim prepozyta. W rok później spór pomiędzy augustianami a cystersami rozstrzygnął legat papieski, który oddał cystersom kamieniecki klasztor wraz z uposażeniem. Decyzję tę zatwierdzili papież Innocenty IV (1251) oraz kolejny papież — Urban IV (1262)
2 poł. XIII w. — XIV w. — Na okres ten przypadły dobre czasy dla kamienieckich cystersów. Prowadzili działalność duszpasterską w innych parafiach poza swymi posiadłościami, sprawowali opiekę nad chorymi. Założyli Bardzie prepozyturę i wspierali tamtejszy ośrodek kultu maryjnego. W klasztorze rozwijało się piśmiennictwo historiograficzne, liturgiczne i działało skryptorium dokumentowe. Konwent był też liczącą się siłą polityczną. Cystersi ugruntowywali swój stan posiadania, nabywali nowe posiadłości i zyskiwali dalsze przywileje oraz zwolnienia z powinności wobec księcia ziębickiego. Dla właściwego zarządzania dobrami mieli swego sołtysa oraz klasztornego włodarza lub wójta zajmującego się sprawami kryminalnymi w dobrach.
1426–1471 — Klasztor ucierpiał w czasie wojen husyckich, gdyż dwukrotnie, w r. 1426 i 1428 został najechany przez husytów. Po drugim z napadów klasztor przez następnych kilka lat pozostawał pusty, a cystersi przebywali w Nysie do r. 1434. Powrócili, podjęli odbudowę klasztoru i dóbr, ale była ona przerywana przez łupieskie napady, zarazę, a także w końcu przez wojnę króla czeskiego Jerzego z Podiebradu z Ligą Śląską (1467–1471). Wówczas wypędzono cystersów z Kamieńca, który uczyniono twierdzą broniącą dostępu do Ząbkowic. Trudne czasy dla konwentu wpłynęły również na rozluźnienie zakonnej dyscypliny.
XV/XVI w. — Podjęta została odbudowa klasztoru i gospodarki na terenie dóbr cystersów.
XVI w. — Znów nastały czasy trudne dla konwentu. Rozprzestrzeniła się reformacja. Po 1572 r. cystersi utracili parafie w Przyłęku, Ożarach, Laskach i Chwalisławiu, które obsadzone zostały przez żonatych księży świeckich. Liczebność mnichów gwałtownie spadła i nikły był nabór do nowicjatu. Prądy reformacyjne przeniknęły też do klasztoru, gdzie przyjmowano Komunię Świętą pod dwiema postaciami. Znaczne też były finansowe trudności konwentu. Brakowało bowiem wpływów, których nie chcieli płacić mieszkańcy klasztornych wsi. Co więcej konwent zmuszony był do płacenia kontrybucji nakładanych przez Habsburgów oraz do dania przymusowej pożyczki na wojnę z Turkami.
1 ćw. XVII w. — Sytuacja konwentu uległa pewnej poprawie i nastąpił wzrost liczby zakonników.
ok. 1618–1641 — Kolejny kryzys w dziejach konwentu spowodowała wojna trzydziestoletnia. Przez Kamieniec, który miał znaczenie strategiczne przechodziły wojska, które grabiły opactwo i jego posiadłości. W 1633 r. wybuchła zaraza. Konwent uległ rozproszeniu, a mnisi kryli się w lasach, wędrowali po parafiach. Niektórzy wegetowali w zrujnowanym klasztorze. Sytuacja była tak ciężka, że nawet nie można było wybrać opata. W związku z tym obrano go (Szymona III Rudigera) z mnichów zamieszkujących macierzysty klasztor w Lubiążu.
1641–1732 — Opat Szymon III oraz czterej jego następcy: Kaspar Kales, Friedrich Steiner, Augustyn Neudeck i Gerard Woywoda podjęli dzieło odnowy życia klasztornego. Wznowiono działalność duszpasterską i do 1724 r. cystersi obsługiwali dziewięć parafii. Wspierano i propagowano ośrodek pielgrzymkowy w Bardzie. Zadbano o wykształcenie zakonników oraz założono klasztorną bibliotekę. Opaci starali się odbudować klasztorną gospodarkę, w niewielkim tylko stopniu powiększając dobra. Odbudowano i rozbudowano klasztor, folwarki, browar, piekarnię, karczmę. Odbudowywano kościoły i wznoszono nowe. Ten znaczny ruch budowlany nadwyrężył jednak poważnie fundusze opactwa.
1740–1810 — Po przejęciu Śląska przez Prusy król Fryderyk nałożył na kamieniecki konwent wysokie podatki, w związku z czym cystersi popadli w długi. Ponadto rozpoczął się okres silnej ingerencji króla pruskiego w elekcje opatów. Pierwszym opatem, zatwierdzonym przez Fryderyka II był Tobias Stusche (1742–1757), później narzucony macierzystemu konwentowi w Lubiążu. W podobny sposób władze pruskie postępowały w przypadku kolejnych elekcji kamienieckich opatów. I w końcu edyktem z 1810 r. przeprowadziły sekularyzację klasztoru.
1810–1812 — Po sekularyzacji dawni zakonnicy zostali podporządkowani, już jako księża świeccy, biskupowi diecezjalnemu, i byli kierowani do pracy duszpasterskiej. Przy kościele opackim utworzono parafię, którą objął kamieniecki cysters Gregor Fromrich. Wyprzedano znaczną część wyposażenia kościoła i klasztoru, rozproszono zbiory biblioteki. Dobra klasztorne przejęła królewska administracja, a w 1812 r. zakupiła je królowa niderlandzka Friederike Louise Wilhelmine, siostra króla pruskiego.
Dzieje parafii rzymskokatolickiej
XIII w.–1810 — Zapewne od średniowiecza mieszkańcy Kamieńca, Istebki i Łopienicy korzystali z kościoła Św. Marii Magdaleny usytuowanego przed klasztorem. Okresowo tylko przerywano jego użytkowanie, jak np. w schyłkowym okresie reformacji, gdy katolicy potracili swoje świątynie, lub też wracali na łono Kościoła. W związku z tym cystersi udostępnili im kościół klasztorny. Można przypuszczać, że kiedy sytuacja wróciła do normy mieszkańcy Kamieńca, Istebki i Łopienicy znów korzystali z kościoła Św. Marii Magdaleny, o ile nie został on zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej. Zmiany nastąpiły w latach 1702–1732. Wówczas chyba udostępniono wiernym kościół klasztorny oraz zbudowano nowy kościół Św. Marii Magdaleny, tym razem cmentarny.
1810–2000 — Po sekularyzacji klasztoru utworzono w Kamieńcu rzymskokatolicką parafię podlegającą wrocławskiemu biskupowi. Patronat nad nią sprawowało państwo, od którego proboszcz otrzymywał pensję. Na swoją siedzibę otrzymał on pomieszczenia w prałaturze. Pierwszym proboszczem został były cysters Gregor Frömrich. Przed 1824 r. założono przy ul. Krzyżowej cmentarz parafialny (obecnie komunalny), a w latach ok. 1830–1845 do parafii należały Kamieniec, Istebka oraz Łopienica. We wsi tej osiadły siostry boromeuszki. W latach 1870–1871 założyły szpital i ambulatorium Josephstift, przy którym zbudowały półpubliczną kaplicę poświęconą w 1898 r. Szpital prowadziły jeszcze w 1929 r. Wówczas też kamieniecka parafia obejmowała trzy wyżej wymienione wsie oraz od 1927 r. — Sosnową z Rogowem. Podobny zasięg parafia ma także obecnie.
Parafia ewangelicka
Ok. 1830–1845 — Nieliczni ewangelicy z Kamieńca, Istebki oraz Łopienicy związani byli z ewangelicką parafią w Stolcu. Szczególnie w Kamieńcu liczba ewangelików szybko rosła, gdyż osiedlali się tu w związku z istnieniem ośrodka wielkich dóbr oraz książęcej rezydencji
Około 1850 — Po poł. XIX w. powstała w Kamieńcu parafia ewangelicka, jeszcze bez własnego kościoła. Księżna Marianna podjęła decyzję o jego budowie i w 1853 r. rozpoczęła zbieranie kapitału na ten cel.
4 ćw. XIX w. — W r. 1875 położono kamień węgielny pod budowę kościoła, ale ze względu na brak odpowiednich środków finansowych prace budowlane przeprowadzono znacznie później, dopiero w latach 1882–1885.
1885–1945 — Istniała w Kamieńcu parafia ewangelicka, która obejmowała Byczeń, Doboszowice, Goleniów, Istebkę, Janowiec, Kamieniec, ¸opienicę, Ożary, Płonicę, Pilce, przysiółek Przyłęku Suszkę, Sławęcin Śrem i Topolę. W Kamieńcu należał do niej cmentarz położony na gruntach Istebki.
Dobra klasztoru augustianów, cystersów, a następnie książąt von Preussen
Posiadłości augustianów (1210–ok. 1240)
pocz. XIII w. — Kamieniec i niektóre okoliczne wsie były własnością możnego rodu Pogorzelów.
1210–1230 — Zgromadzenie kanoników regularnych (augustianów) w Kamieńcu otrzymało kościół w Bardzie i dziesięciny z paru wsi w okolicach Ząbkowic, w tym ze wsi Sluseiouo (Służejowa lub Sławęcina) i Pilc. Ponadto za zgodą kapituły biskup dał też konwentowi dziesięciny z ośmiu innych wsi, w tym z Istebki i Łopienicy. W r. 1216 augustianie stali się właścicielami Istebki i Sosnowej, a w 1230 r. otrzymali od księcia śląskiego Henryka Brodatego 150 łanów na Przedgórzu Paczkowskim, we wschodniej części Gór Bardzkich oraz w zachodniej partii Gór Złotych (przy granicy z dystryktem kłodzkim). Mieli ten teren zasiedlić, ale nie wiadomo, czy zadanie to zrealizowali, ze względu na kryzys w zgromadzeniu.
Dobra kamienieckich cystersów (ok. 1240–1810)
ok. 1248–1251 — Kamieniecki klasztor (wraz z przynależnościami przejętymi po augustianach) formalnie należał do cystersów, którzy mieli patronat nad kościołem w Przyłęku i nad kaplicą w Bardzie. Otrzymywali dziesięciny z 15 wsi, w tym z Kamieńca, Istebki, Rogowa koło Sosnowej (?). Posiadali m.in. Kamieniec i Istebkę oraz wspomniane powyżej dobra o powierzchni 150 łanów, które prawdopodobnie zagospodarowali, zakładając Ożary, Laski, Mąkolno i Chwalisław. Ponadto w r. 1251 cystersi rewindykowali Sosnową. Gospodarka klasztorna oparta była na hodowli owiec. Posiadali też młyn.
1283–1403 — Cystersi kupowali nowe posiadłości. W r. 1283 nabyli dobra Taschenberg i wieś Pilce, w r. 1303 — Śrem, w r. 1316 — Topolę, w r. 1322 — allodium w Goleniowie, w r. 1325 — Sławęcin, w r. 1349 — Byczeń, i w r. 1403 — Suszkę. A poprzez zamianę dóbr weszli w 1267 r. w posiadanie Łopienicy. Cystersi mieli też dziesięciny z 21 wsi. Najbardziej zwarty kompleks klasztornych dóbr znajdował się w obwodach ząbkowickim i ziębickim oraz wokół Kamieńca. Znaczna część znajdujących się tu wsi była już lokowana na prawie niemieckim przez książąt i rycerstwo. Cystersi posiadali także majętności w okolicach Grodkowa oraz w obwodzie brzeskim, i krótko byli właścicielami Międzylesia podarowanego im w r. 1294 przez króla czeskiego Wacława II. Zgromadzenie użytkowało grangie (folwarki), m.in. w Kamieńcu, Goleniowie, Topoli, Lubanicach/Łopienicy, Istebce(?),czy też w Rogowie. Niektóre jednak z tych dóbr były rozparcelowywane jak np. posiadłość z folwarkiem w Śremie, którą opat zamienił na łany oczynszowane. Cystersi rozwijali rolnictwo w Pradolinie Nysy, a na mniej żyznych obszarach zajmowali się hodowlą owiec, bydła i koni. Mieli gospodarstwa rybackie, lasy, młyny, karczmy, czy też huty metalu w Mąkolnie. Mogli zatrudniać rzemieślników. Głównie jednak opierali się na gospodarce kmiecej. Czynsze uzyskiwali od kmieci, sołtysów i karczmarzy, z jatek, ław obuwniczych i chlebowych w Ząbkowicach, Świdnicy, Ziębicach oraz w Kłodzku. Ze względów finansowych cystersi starali się też o zwolnienia od powinności wobec księcia, m.in. od obowiązku wystawiania konnych. Wykupywali czynsze, które ich sołtysi, karczmarze lub młynarze mieli płacić księciu, starali się o uzyskanie immunitetu sądowego w swoich wsiach oraz dążyli do inkorporacji do klasztoru niektórych kościołów, których dziesięciny przejmowali. Cystersi mieli też prawo wolnego zbytu swoich produktów na targach i odpustach w Bardzie przy drodze z Czech na Śląsk oraz jak już wspomniano — na dziedzińcu klasztornym w Kamieńcu. Zdarzało się jednak, że ich dobra bywały niekiedy niszczone przez powodzie (jak np. Pilce, czy Topola), lub w wyniku napadów i grabieży spowodowanych waśniami o grunty graniczne, czy też dziesięciny należne klasztorowi. Napadów tych często dokonywali nieraz wielmoże lub nawet książęta. Najazd taki zniszczył np. Śrem (przed 1317 r.)
XV–XVIII w. — Po wojnach husyckich oraz po wojnie trzydziestoletniej cystersi odbudowywali swoją gospodarkę i kupowali nowe posiadłości, choć już w mniejszym stopniu niż w XIII i XIV w. W 1465 r. kupili np. Złoty Stok z kopalniami złota, który posiadali do r. 1483, a w r. 1585 — część Starczowa.
1810–1812 — Po sekularyzacji klasztoru cystersów należące do nich dobra przeszły pod zarząd pruskiej administracji królewskiej.
Posiadłości królowej niderlandzkiej, księżny Marianny i książąt von Preussen
(1811–1945)
1811(1812)–ok. 1850 — Trzydzieści jeden poklasztornych wsi kupiła królowa niderlandzka Friderika Louisa Wilhelmina, księżniczka z rodu Hohenzollernów. nabyte przez nią dobra obejmowały zarówno wsie, których mieszkańcy płacili czynsze oraz folwarki, niektóre sołectwa i młyny. Ośrodek tej posiadłości stanowił Kamieniec połączony z Istebką. Na obszarze tym znajdowały się dwa folwarki — dawny klasztorny oraz folwark Dęboróg (Eichvorwerck). Dobra w innych wsiach były odrębnymi całościami.
1838 — Kamienieckie dobra otrzymała córka królowej Frideriki Louisy Wilhelminy — Marianna von Preussen († 1883), która wyszła za mąż za swego kuzyna, księcia Albrechta (*1809–†1872), brata króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV oraz cesarza Wilhelma I. Po rozwodzie z nim przeprowadzonym w latach 40. XIX w. Marianna przyjęła tytuł księżniczki niderlandzkiej. Pozostała formalnie właścicielką kamienieckich dóbr, ale zarząd nad nimi przekazała synowi — Friedrichowi Wilhelmowi Nicolausowi Albrechtowi von Prreussen (*1837–†1906). Sama rozpoczęła długi okres podróży. Nabywała też inne dobra, jak np. majętność w Białej Wodzie na Śląsku austriackim, wzmiankowanej już w niniejszym opracowaniu w kontekście Doboszowic.
Ok. 1850–1872 — Po przekształceniu wsi znajdujących się kamienieckich dobrach w nowe, samodzielne gminy wiejskie podległe administracji państwowej zostały one wyłączone z kamienieckich dóbr książąt von Preussen. po tych zmianach książęta zachowali wyłącznie dobra na terenie wsi, a więc posiadłości z folwarkami (Kamieniec, Kamieniec-Dęboróg, Łopienica, Ożary, Rogów koło Sosnowej Starczów), dziedziczne dobra sołeckie (Sosnowa), grunty koło wsi (Suszka) oraz rozległe lasy. Użytkowali głównie stare folwarki i założyli tylko jeden — folwark polny Albrechtshof koło Ożar, zbudowany w latach ok. 1845–1861.
1873–1876 — Około 1873 r. kamienieckie dobra obejmujące posiadłości w 21 wsiach miały status wolnych dóbr stanowych (Freie Standesherrschaft). Księżna nadal w nich nie rezydowała, gdyż miała swoją siedzibę poza granicami Prus, w Białej Wodzie na Śląsku austriackim. Starała się jednak, by jej rodzinne kamienieckie włości nie zostały podzielone, w związku z czym utworzyła z nich w 1876 r. majorat. Jego częściami stały się również klucze w Hrabstwie Kłodzkim — klucz Stronie Śląskie (własność księżnej od 1838 r.) oraz klucz Szczerba (w jej posiadaniu od r. 1834 lub 1838).
1883–1937 — Po śmierci księżnej Marianny majorat w Kamieńcu przejęty został przez jej syna Friedricha Wilhelma Nicolausa Albrechta von Prreussen (*1837–†1906), regenta księstwa Braunschwweig, ożenionego w r. 1873 z Marie Friderike księżniczką von Sachsen-Altenburg. Następnie, przed 1909 r. dobra przeszły w ręce jego najstarszego syna Wilhelma Ernsta Alexandra Friedricha Heinricha Albrechta, używającego imion Friedrich Heinrich (*1874). Zażądał on majoratem w latach 1906–ok. 1937. W jego czasach, w latach 1926–1930, znaczna część majoratu przeszła na skarb państwa. W związku z tym z dóbr o powierzchni ok. 7138 ha pozostała majętność o areale 4786 ha. W czasie II wojny światowej przejął ją książę Waldemar von Preussen.
Posiadłości książąt von Preussen znajdujące się na terenie obecnej gminy były w latach 1886–1930 różnorodnie zarządzane. I tak np. w latach 1894–1898 książęta sami administrowali zespolonymi posiadłościami w Kamieńcu (z folwarkiem Dęboróg) i w Sosnowej (z folwarkiem Rogów), a w latach ok. 1909–1926 mieli pod swoim zarządem Kamieniec z folwarkiem Dęboróg. Dobra te bywały też okresowo dzierżawione.
W kamienieckim majoracie funkcjonował przemysł dominialny. I tak 1886 r. w Kamieńcu znajdowały się młyn parowy (przy ul. Młyńskiej), gorzelnia i browar (w zabudowaniach klasztornych) czynne też w okresie międzywojennym, i wytwórnia materiału drzewnego (1930). Ponadto książęta posiadali elektrownię w dawnym budynku gazowni u podnóża Góry Zamkowej (1917, 1926, 1937), mleczarnię w folwarku Dęboróg (1921–1937) oraz młyn w Byczeniu (1926, 1937). Posiadali też gospodę w Kamieńcu — Gasthof zum Schwarzen Adler, obecnie dom przy ul. Złotostockiej 27 (1926, 1930) oraz dom Albrechtshof w Kamieńcu.
Prowadzili działalność charytatywną na terenie Kamieńca oraz swoich dóbr i byli właścicielami budynków udostępnianych stowarzyszeniom oraz wykorzystywanych na cele szkolne lub rekreacyjne. Mieli więc Mariannenhaus (1926), świetlicą dla wiejskich dziewcząt (Landwirtschaftliche Mädschenheim) (1926), szkołę w folwarku w Rogowie (Landpflege Schule) (1921). Tam też założyli świetlicę ewangelickiej młodzieży żeńskiej (Freizeitheim) (1930), przekształconą później na dziecięcy dom wypoczynkowy (Kindererholungsheim) (1937).
Tak wielka majętność długo pozostawała pod zarządem dyrekcji dóbr. Istniało też nadleśnictwo, a w 1894 r. nadleśniczy miał swą siedzibę w leśniczówce w Łopienicy. Dopiero w latach ok. 1909–1926 zarząd dóbr został znacznie rozbudowany i składał się z wielu referatów — dyrekcji dóbr, książęcego urzędu budowlanego, głównej kasy rentowej, urzędu gospodarczego i zarządu ogrodów. Przed r. 1930 zarząd ten przeniesiono do Wrocławia.
Wykorzystano za zgodą autora z archiwum Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji we Wrocławiu
( 16 grudnia 2003 roku )
Jerniusz Saleib
Wszelkie prawa zastrzeżone
